Kuhva smuggling hi...



Thunun ngai ramdang kuhva

India Danpui a Schedule Pasarihna chuan  Sorkar Laipui leh State Sorkar thuneihna te fel takin a then fel diah a. Ram dang nen insawndawntawnna chungchang chu Sorkar Laipui kut a awm a ni. 

Sorkar Laipui hnuaia Ministry of Commerce & Industry, Department of Commerce chuan FT (D&R) Act, 1992, Chang 3-na leh Foreign Trade Policy para 1.02 leh 2.01, 2015-20  in thuneihna a pek angin Ni 25, July, 2018 khan thuchhuak a siam a. Chutah chuan kuhva rah kg khat cheng 251 aia tlawm a lakluh a khap a, dan angin kg khat cheng 251  aia to a lakluh chu a remti thung a ni.  


Dan ang a kuhva rah ram pawn atanga lakluh phal chin kg ah 251 (CIF) man chin ah hian ram dang atanga thil lakluh chhiah (basic custom duty) 40 % chawi a ngai a (Customs Tariff Manual, 2018-19, Government of India) , GST 5% chawi a ngai  a, Customs in chhiah (tariff) a bituk, kuhva kg 1 ah cheng 370 vel zel chawi a ngai bawk (Notification No. 03/2022-CUSTOMS (N.T.) dt.14th January, 2022). Tichuan dan ang thlap a la lut tur chuan a vaiin kuhva lakluhna atan kg ah cheng 730 vel zet sen a ngai dawn a. Tualchhung thar te humhalh nan dan ang a lakluh theih tur chuan sorkarin ram pawn atanga lakluh man chu hetiang taka hautak tur hian a ruahman tihna a ni.

Engvangin nge Sorkar laipuiin ramdang atanga kuhva lakluh a thunun?

Thil man hriltu lian tak chu lei tur bungrua a tam leh a tlem dan a zir (supply) emaw leitu tur in an mamawh nasat dan a zir (demand) ah a innghat thui em em a. Chutiang chu mumal taka thununtu tel lova lei leh hralh vir vel (unregulated) chu economy hrisel nei turin a him lova. Sorkar chuan thil man te bitukin sumdawnna a lei leh hralh (market) vir vel thununna pakhat atan chhiah lak hmangin a thunun thin.


Tualchhung a lei leh hralh mai bakah ramdang nen sumdawnna kawngah tualchhung thil thar te a dinchan theihna atan te, mipui mimir tan a sumpai dinhmun hrisel zawk neih theihna atan te, tualchhung a thil thartu te humhalhna atan te sorkar chuan pawn lam thil lakluh turah chhiah sang tak tak la in thil lakluh ( import) chu a khuahkhirh thin a ni.


India ramah hian kuhva sumdawnna vir vel hi a lian em em a. India ram a kuhva thar tam State te chu Karnataka, Kerela leh Assam te hi an ni. Sik leh sa leh leilung te, chakkhai leh kuthnathawk (labour) man tlawm zawk leh chhan hrang hrang vangin kan thenawm ram thenkhat atang hian man tlawm zawkin thil an tharchhuak thin a. Hetiang thil, man tlawm tak taka lo lut hi khuahkhirh a nih loh chuan tualchhunga thil thartu, mipui leh kan economy tan nghawng thalo tamtak a thlen thei a. Sokar laipui pawhin tualchhung thar kuhva leh a thartute humhalhna atan ram pawn atanga lakluh tur chu a man bituk chin siamin a khuahkhirh a, chhiah sang tak a la bawk a ni.

Sorkar hriatpui smuggling ?

Ni 13.11.2019 khan Ministry of Home Affairs hnuaia Department of Border Management chuan Mizoram Sorkar Chief Secretary hnenah ramdang atangin dan lova kuhva lakluh chungchangah hian hma la tura hriattirna lehkha a rawn thawn a. Mizoram Agricultural Marketing Corporation (MAMCO) in chu’ng kuhva te chu tualchhung a thar ang a hriatpuina a pekchhuah thu a tarlang bawk. He smuggling hi titawp turin a tul ang a hma la turin Mizoram Sorkar chu a hriattir bawk a ni.


He lehkha tlawhchhan hian Mizoram Sorkar a Home Department chuan Ni 2, December, 2019 ah District tin a Deputy Commisioner leh Superintendent of Police te chu dan lo a kuhva sumdawnna tihtawpna atan hma la turin a hriattir a ni.


Hetiang a nih lai hian Ni 25, February, 2021 a  Mizoram Legislative Assembly thutkhawm ah chuan Taxation Minister zahawm tak, Home Minister ni bawk chuan khawchhak atanga kuhva lo lut ah chuan GST lak a nih thu leh kuhva kg khat chu cheng 40 a hralh ang a chhut a nih thu leh 5% GST lak a nih thu a sawi a. Kum 2020 tawp lamah khan kuhva a sumdawng pawl pathum ten sorkar thuneitu hrang hrang an dawr thu leh amah pawh an dawr thu sawiin an kuhva tangkhang chungchangah pui tura an ngen thu a sawi a. ‘Dan ni chiahlo dan hrulah’ ruahmanna chu Sorkarin a siampui thu sawiin ‘Custom leh Assam Rifle ah pawh an tlang phah theih nan kan ti a, kan Police ten mit kan siai a ni’ tiin a sawi. ‘A awm sa clear na turin hun I siam ang kan ti a’ ‘Mah se chu chu advantage ah lain tunhnai thleng khan Burma atangin kuhva hi a la lut reng tih kan hriaa...’ tiin a sawi zui bawk. ‘Normal time’ ah GST nuai 18-20 a nih laiin ‘tunhnai’ a kuhva a chet kha chuan nuai 900 te pawh a tling tih  thu Taxation Minister in a sawi bawk. (https://youtu.be/QjURDrKavLA)


2018 hma lam daih tawh khan Sorkar laipui chuan ram dang atanga kuhva lakluh chungchangah hian a thununna thuchhuak leh dan ang a lakluh theih hrang hrang a lo siam nual tawh a. Kum 2019 ah State sorkar hnenah kuhva smuggling chungchanga hma la tur a a hriattir hnuah State sorkar lamin hetianga ruahmanna a siam hi thil ‘serious’ tak niin a lang.


India danpui chang hrang hrang ah hian State Sorkar leh Sorkar laipui inlaichinna leh thuneih dan khaidiat siam thliah a ni a. Ram dang nen insumdawntawnna bik ah chuan State Sorkar hian Sorkar laipui thu leh hla ngaichang tur a ngaih a ni a. India Danpui Art 256 in thuneihna a pek angin Sorkar laipui chuan India ram rorel khawl, Parliament dan siam leh Sorkar laipui thuneihna chin te kengkawh turin State sorkar te chu thu a pe thei a. Chutiangah chuan State sorkar chuan Sorkar laipui thuchhuak zawm chu a tihmakmawh a ni. A chung lama kan tarlan tak ang hian ram dang nen insumdawntawnna leh ram dang atanga thil lakluh chungchang hi Sorkar laipui lam thuneihna a ni a. State sorkar hnenah pawh hriattirna leh thupek te tihchhuah a lo ni fo tawh a ni. Chutiang a nih laia state sorkarin ro hran lo neih a, ‘Dan ni chiahlo, dan hrul’ a ruahmanna lo neih hi thil ‘serious’ tak a ni a, India Danpui kalh ngei pawh niin a lang.

Kuhva smuggling in a nghawng

Dan ang a lakluh a nih chuan kuhva hi kg ah cheng 251 man aia tlawmin a lakluh theihloh tih kan tarlan tak kha kan la hre awm e. Chu pawh chu zawm lovin State sorkarin GST lakna atan kg ah cheng 40 a hralh angin a chhut chuan mipui sum a lut tur cheng nuai tamtak a hloh nghal tihna a ni. Hetiang rate a chhut loh GST pe lo tamtak hi an awm thei bawk awm e. Hei bakah hian State Sorkar bakah Sorkar laipui a chhiah lut tur a chung lam a kan tarlan tak cheng vaibelchhe tel tamtak, mipui chan tur chu kuhva smuggling avang hian mi thenkhat tlemte in dan kalhin an hlawkpui ta thur thur a. Mi thenkhat tlemte in hetiang hlawkna hi an tel a, mi tamtakin chhiah kaltlang a sum kan hmuh let tur kan chan a ni. A dawt lehah chuan tualchhung a kuhva thartu mi tamtakin an kuhva tharchhuah hralh kawngah harsatna an tawh phah bawk.

Tin, dan lova thil tih atanga sum leng vak pung thut hian pawisa hlutna a ti hniam nasa thei hle a, a lehlam zawng a sawi chuan thil man a ti to nasa em em a. Hei hian rim taka thawk te leh hetiang thil a inhnamhnawih ve lo te chu nasa takin a hrem a a ni.

Heti zawng hian han sawi ila, kuhva smuggling atanga nitin cheng singkhat la lut hi awm ta se, nitin rim taka hna thawk a cheng 500-1000 la lut thin te sum hlutna kha a ti hniam bawih bawih a, thil man a ti sang kawk kawk bawk a ni. ‘Pawisa hi a tam chuan kan hausa a kan thatpui tihna a ni mai lo em ni?’ tih zawhna hi a awm thei ang. Hei tak hi ‘Pawisa hi chu siam belh vak mai ila kan hausa a ni mai lo em ni?’ tih nen hian thui tak a inzul awm e. Pawisa tam ngawt hian hausakna a hril lo a ni. Pawisa hi chu hausakna kan neih mil zel a thil kan inthleng tawnna atana kan hmanrua pakhat chauh zawk a ni. Kan khua ah apple 100 awm se  kan khua chuan cheng 1000 nei bawk ila, apple pakhat chu cheng 10 hu ni ta se, cheng 10 chuan apple pakhat zel a man ang. Pawisa chu cheng 1000 dang siam belh ila, apple kan neih zat chu pung si lo sela apple pakhat chu cheng 20 hu a ni ang a, pawisa hlutna chu a letin a tlahniam ang a, apple chu a letin a to daih thung ang. Hemi atang ngawt pawh hian pawisa nihphung tlem a zawng kan hrethiam awm e. 

Tlangkawmna

Ngaihhlut tur dik ngaihlu lova sum leh pai kan pathian luatah kut tling lova pawisa neih duhna leh sum leh pai a thil engkim hlut zawng tehna rilru diklo min thlen a, kan ‘moral’ a nghawng lai hi a thuk in a nasa em em a. He thil hian thil dang zawng aiin a fan a na chho zel niin a lang. Pawisa kan neihna tur a nih chuan a kawng chu engpawh ni se, ‘kan hlawkpui alawm’ ti a kan sawi mam zel theihna hi a pawizia kan hriat hunah chuan kan tlai fe awm e.  Thil thenkhat keimahni bil in kan hlawkpui tur a nih phawt chuan tu te nge a nghawng ang a, engtiangin nge midang a nghawng dawn tih ngaihtuah thleng duh hauh lova kan thil tih sawi mam zel theihna hi Bible zirtirna nen thil inkalh tlat a ni.

Comments

Popular posts from this blog

NULA NARAN

Kha tlangval vanduai kha

HUN, PAWISA, HLUTNA LEH DUHTHLANNA