Posts

Showing posts from October 1, 2023

Israel-Palestine innghirnghona hi -I

Ottoman Empire hnuaiah Kum zabi 19 hunlai vel khan tun a Israel leh Palestine ram luah khu Ottoman Empire hnuaia awm a ni a. Ottoman record a a lan danin  1878-ah chuan 87% Muslim, 10% Kristian leh 3% Juda sakhaw betute an cheng a ni. 1880’s tawp lamah chuan Juda sakhaw vuantu hi mi 30,000-40,000 vel niin mihring cheng zat atanga 5% vel an ni.  Palestine ram a Juda mi te pemkhawm runpui Kum zabi 19 vel ah Europe ram hrang hrang a hnam a harhtharna a rawn irh chhoh takah khan Europe ram leh khawvel hmun hrang hrang a Juda mi te chu an chep telh telh a, anti-semitisim boruak a lo lian chho ve zel bawk a. Russia ram ah chuan Juda mi te ngaihtheihlohna a in mung chho mek bawk a, an hruaitu Tsar Alexander II thah a nih khan Juda mi te tih ah puh a ni a, boruak a ti punlun zual a ni. 1882 a lo herchhuah chuan Russian Juda mi Leon Pinsker chuan ‘Auto Emancipation; An Appeal to His People by a Russian Jew’ a rawn ziak a. 1897 ah chuan Austrian Juda Journalist, Theodor Herzl chuan  ‘ First Worl

Mi thutlukna siam apiang um e ngailo

He thupui hi Mizo hmeichhe Rapper fam ta Rdi hla  atanga thurchhuah a ni a, ngaihtuah zui tul tak, mimal, ram leh hnam ang a hma kan sawnna tur a kailawn pawimawh te zing a mi niin a lang. India ram President leh Scientist ropui, a ngilneihna leh a ze danglam tak avanga  'mipui te President' ( People's President) ti a hriat hlawh, APJ Abdul Kalam khan chanchin danglam tak mai a nei a. A secretary ni thin, kum 24 lai mai lo hrawntu, H. Sheridon chuan Kalam nen khan inpawh leh zalen taka an titi fo thin thu a sawi a, Kalam bulah chuan 'aw' emaw 'aih' reng reng  chuan tanchhan te, a chhan leh vang te, a chang phei chuan entirna thlengin an neih tel a ngai thin tih a sawi. Kalama ngaihdan chu a tawmpui loh hun a lo thlenin tanchhan tha tawk Kalama hmin thei a chhan leh vang tha tak nen a neih theih chuan chu chu an inthianthatna atana thil duhawm tak a nih thin thu a sawi bawk. Tum khat chu phai lam atangin Research bei a lo kal pakhat hian thalai hrang hrang le

Kalama leh Kamlala

Kalama hi Rameswaram thliarkar, Tamil Nadu a piang niin India scientist chhuanvawr, ‘missile man’ tia hriat lar a a ni a, chu ai mah a a hmingthanpui chu mipui te President ( people’s president ) hi a ni zawk mah awm e. Kamlala hi Khawserhsang Tlang chhuahlam Ngurlen khuaah 1902 ah piang thung a. 1932 thleng zirtirtu hna a thawk a, 1932 ah  Thlarauva danglamna avanga a chan hnuin a bang a, Mizo irawmchhuak Kristian hla phuahtu pathumna nia sawi a ni a. Mizo Kristian hla a kutchhuak tamtak a awm. A tello in lengkhawm mai nilo  Mizo Kristian inkhawm zai a tui theilo. Kamlala hi a pian hlim hian a pa in pensil a humtir a, lehkhapuan te a leisaka. An khuaah lehkhathiam an la awmloh avangin Kamlala chu kum 10 mi a nih in an khua a  lehkhathiam awmchhun Hangpawla chu private zirtirtu atan a laksak a ni. Kum 5 mi lek a nih laiin Zosap khaw fang a hmuh chuan a rilru a khawih hle a. A pa in kekawr tlawn dum a thuisak chu Zosap lem chan nan a hmang thin.   Kalama ve thung hi a pa in tuktin hma t

Chhingmit vai mai maw?

Duhtak, He chantualah hian zei taka tal vel thinin, changtupa ang maia cheibawla enrawn han ni thin mah ila chutiang letlinga nun dan chu  hrilh tel  ka lo ni ngai si lo. Chutiang a lo thlen hun chuan khuarkhurum mawng, beiseina engin a chhun phakloh a tang ang maiin ka va han tal buai thin tak em.  Duhtak, thlirtute kut beng thawm phena ka rum vawng vawng ri chu i hre ve thin em?. An lam rem mil a ka rawl chhuah tura min nawrluihna man an chhiar hi a beitham asin. Patling hrawk kham khawp pawh a nilo. An nuihna atana ka mittui luang hi i hmu thei em? Changtupa in saloon kawngkhar a chhuih hawn ruala puak ruk a hmet tlir ang maia min cheibawl te kha e, anmahni hlimhlawp bawlna tur lek atana an kut beng an lo ni si. Duhtak, Amah Shakespeare khan “He khawvel hi zawng chantual a ni e” a lo tih kha ka hrechhuak fo thin. Lemchan te hi an tak zawk a a tak te hi lemchan kan nih zawkna, thawnthu te hian a tak an phochhuaha a tak te hi thawnthu ang mai kan nih zawkna ah hi zawng eng hi nge tak

Hmangaihna ep (opposite) hi huatna a ni lo

‘Hmangaihna ep (opposite) hi huatna a ni lo, ngaihthahna a ni…rinna ep (opposite) hi kalsualna a ni lo, ngaihthahna a ni, nunna ep (opposite) hi thihna a ni lo ngaihthahna a ni’                             -Elie Wiesel Elie Wiesel hi Indopui Pahnihna hunlaia Nazi sipai ten Juda mi te an suatna hmun, Auschwitz leh Buchenwald concentration camp atangin a damkhawchhuak a, a pa, a nu leh a farnu te he hmunah hian a chan hial. He hmun atanga chhanchhuah a nih hnu hian mihring dikna chanvo humhimna atan nasa takin a bei zui a ni. 1986 khan Nobel Peace Prize a dawng a, hemi tum a a thusawiah hian , ‘Awn lam nei rawh, a laia din hian rahbeha awmte ni lovin a rapbettute a pui a ni. Ngawihsanna hi hnehchhiaha awmte ni lovin hnehchhiahtute lamtang a ni’, a ti nghe nghe. Bible zirtirna leh ngaihthahna, ngaihtuah nawn a ngai e. Rev. Zairema khan ‘Pathian Rethei Lam Awn’ ah chuan Mi Hausa leh Lazara tehkhin thu kha heti hian a sawi a, ‘Mi hausa khan a hlep ruk emaw thilsual hranpa a tih emaw kan hre

Hraite, khawnge i zua ve kha?

 HRAITE KHAWNGE I ZUA VE KHA ? “Bawihte, i nau kha lo duat rawh aw...tui te kha khawihtir lo la...lo veng tha rawh aw...ka lo chhuak Oh! ka lo haw tep tawh a nia”  Bawihte i pa in he thu a sawi lai khan a kut lehlamah chuan thir khaidiatin an hling asin! Lehlamah erawh a thianpa phone, a topup neihchhun, a neihthinglungkhawnga a tui thun tih rinhlelh rual loh chu  i pa khan a chelh mek a. , a ban lehlama an hlinna kha a ngaihtuah changlo asin...A be miau che a...khatih hun chhung reilote kha chuan a aia ‘zalen’ an awm biklo asin, a be miau che a… I pa hi ‘zero’ a nihna lai chauh hi keini ho hian hmuhsak mah ila nang chuan i tana ‘hero’ a nihna hi hre reng thin rawh aw...i lo leikang deuh ang a, miin i pa hi tawmkailo tia an entleu ni a lo thlen pawhin i tana hmar arsi a nihna hi hmuh hmaih ngai suh aw...Mi tuemaw ‘terrorist’ pawh hi mi tuemaw ‘freedom fighter’ a ni maithei asin… I pa thianpa mawlh hi theihnghilh ngai suh aw...kan nun a mi pawimawh ber ber te hi puipun nikhuaa dawhsan k

Ropui lova ngamtu Sen

Kum engemawzat liamta khan mipa naupang  pakhat chuan pa pakhat thi hnuang mai, chem a vih hliam tuar hi an tual ah chuan a hmu a. Khawngaih avanga tap hluam hluam chung chuan chu hliam tuar chu bawihsawmin a tanpui a ni. Hetih hunlai hian sakhaw thil avanga intualvuakna te avangin a ralmuang lo hle a. Chuti chung chuan chu hliam tuar pa chu a nupui fanau ten chu khuaah chuan hnathawk a kal lo turin chelh mah se patling chuan a nunna thapin thih nge a nupui fanau te riltam a thihtir tih inkar ah chuan duh thlan tur a neilo a, duhloh thlan tur chiah a nei a ni tih a hriat te chuan a lung a tichhia a, chutiang thil chuan a puitlin hnu thlengin a thinlung chhungril ber a luah chho ta a ni. He mipa naupang hi tu dang ni lovin  ‘welfare economics’ championpuitu economist hmingthang leh Nobel Prize hial lo dawng tawh, Harvard University a zirtirtu ni phak, Amartya Sen a ni. Mi thiam leh mi ril pui pui dang tamtak ang lo takin ‘market oriented’ lam economy in hmun lailum a chan lai leh Chicag

Legendary Ram Jethmalani nghilh loh nan

India ram a lawyer fee sang ber tia hriat thin Ram Jethmalani fee  chawhrual hi vawi khat din ah (per appearance chauh) cheng nuai 25 ni  a sawi a ni.  Lawyer/ukil a nihna anga legal profession a a sulhnu aia nep lo hi politician a nihna ang a sawi tham a awm. Pa thawm na, pa maksak leh tawngkam bungraw thlum lo leh tlang zet, Ram Jethmalani hi 'Algebra' ah Shoma Choudhury-in "Mi thalo i dinsak ho zingah hian tunge fee i laksak hnem ber ang" tia a zawh khan chil pawh lem hmasa lek lo hian Ram chuan " He'ng ho hnen atang hian sum tam tak ka la alawm, mah se ka case za a sawmkua hi a thlawn a ka dinsak an ni" a ti hmiah. He criminal lawyer chungchuang hian misual tan a ding thin ni a zawhna chungchang a dawn fo thin ah chuan misual an nih leh nih loh tehtu tur a ni lova, misual nia puh te hian  an thiamthu sawina tur chanvi an nei tur a ni a, chu mi lo tih ve mai chu a mawhphurhna a nih thu a sawi. He pa maksak, Ram hian kum 17 a nih in law a zir zo a, uki

Vantlang Phurrit : Petrol Inchuh

Tin heti hi a ni a… Kum 1833 khan British economist pakhat William Forster Lloyd chuan thil pakhat ngaihtuah ti thui tak mai a chhawpchhuak a, hetiang deuh hian a mitthla theih awm e. Khaw pakhat ah hian mual hring cham put mai hi a awm a, chutah chuan mi 100 in bawng 10 theuh an tlattir thin a. Chu mual chuan an bawng te chu a chawm tawk vel a, a mual hrin leh chhung thu ah pawh harsatna a awmlo a ni. Mi pakhat chuan a mimal hlawkna um avangin bawng dang a vulh belh leh chuan an zavaia tana tha tawk  (socially efficient level) kha a nek buai a, chu mual chuan a dawl/chawm zo dawnlo a ni. Chu mai bakah midang pawh chu mahni hlawkna duh belh theuh an ni a. An ran tlatna mual in a dawl zawh chin ngaihtuah lova an mimal hlawkna theuh an ngaihtuah a, vantlang phurrit an ngaihtuah telloh chuan innghirnghona nen an zavaia tan hlawkna aiin chhiatna a thlen thei  zawk dawn a ni. Mi tuemaw chuan an ran tlatna chuan a dawl loh avang leh mual te chu a khawro zawh dawn avangin a ran vulh chu ti tl