Posts

ENGTINNGE NI DAWN?

Soviet Union hruaitu ropui, Leonid Brezhnev khan a panlai chanchin ngaihnawm leh lungkuai zet,  ‘Reminiscences’ (autobiography, omnibus ) a ziak ah khan “ Ka nu leh pa kha intawllenna hmun (park) ah emaw an lenchhuahna hmunah emaw inchhar ni lovin thir tlang dehchhuahna hmunah ngei khan an inchhar a ni  ngei ang tih ngaihdan nghet  ka nei  ta” a tih ang deuh khan ka nu leh pa pawh hi intawllenna hmun a inchhar an nilo  chek ang tih ngaihdan ka nei thiam ta. Mi thenkhat hi chu  a tha filawr thlanchhuah bik emaw  tih tur khawpa mi filawr leh mi bik  te an ni a. Kawppui tur thlang tur hian competitive exam ang a beih tur  emaw a lei a lei tur pawh nise tling tur leh tlin tur fe fe hi an awm chiang.  Chutih rual chuan a tam zawk, a nawlpui erawh chu chutiang chu kan ni hauh lo. Ka nu leh pa pawh hi chutiang zing a mi chu an nilo tih ka hrethiam ta. Mah se, mak tak maiin  Pathian thil rel dan hi chutiang chu a lo ni lo fo mai a, a ni lo  deuh ngat ngat zawk  hial awm e. Hei vang hi a ni che

HNAM MAWL ? (CHAPCHAR KUT PUAL )

Kan pi leh pu te kha hnam bal leh mawl tak  niin an sawi thin a. Chu chu naupang te kan nih lai atanga kan beng a ri thin leh ziak a chhiar tur kan hmuh thenkhata inziak dan a ni. Kan pi leh pu te kha khati taka mawl kha an ni em? Enge 'mawl' chu? Industrial revolution an tih mai atan a thil pawimawh thil inchuktuahkhawmin a thuai vir 'spinning jenny' chu khawthlang mingo sana siam thin pakhatin a chuktuah khawm hma khan 'herawt'  leh 'hmui'  an lo nei tawh a... Kan pi leh pu te khan ziak a thil vawnthat nachang an hriat hma kum tam ah khan sa leh ral laka him chu an nun a thilpawimawh hmasa a nih vangin 'Pasaltha' ngaihsan nachang an lo hre tawh a. Pasaltha chu a pumpui tanghma atan fing leh chak bik mi filawr ni satliah lo in khua leh tui te himna thlentu, a thenawm khawveng ten a zar an zo thin a ni.  Chutiang mi chu ngaihsan nachang hriain, tuipuiral tawng tak a 'social recognition' pek nachang an lo hre daih tawh. Chu chu Charles Tay
 SUM A LEI THEIHLOH SPILITY LYNGDOH LANGRIN Nu namai lo, Spility Lyngdoh Langrin... Meghalaya ram ah khuan khaw te tak te, chhungkaw paruk chauh chenna khua, eng leh lirthei pawh a luh lohna khaw pakhat, Domiasiat a awm a. 1975 chho vel khan  Sorkar laipui hnuaia Atomic Minerals Directorate chuan zirchianna a neihna ah Domiasiat hian leilung hausakna, uranium laihchhuah tur tamtak a nei a ni tih a  hmuchhuak a. 1980 chho vel khan Atomic Minerals Directorate chuan he leilung hausakna hi laichhuak turin hma a la zui a ni.   Domiasiat khua ah hian loneitu leh an khaw hotu chan chang nu pakhat, Spility Lyngdoh Langrin a awm a. Hetianga leilung hausakna, uranium laichhuak tur a hmalakna hian an ram, nungcha leh mihring hriselna te chu nasa takin a nghawng a ni tih a hriat chuan chu hmalakna chu nasa takin a dodal ta a ni. Chutiang a dodalna karah chuan kum 2000 a lo herchhuah chuan Uranium Corporation of India Ltd. (UCIL) chuan ‘pre-project pilot survey’ a rawn nei ve leh a. Lemchan siamtu 

Kuhva smuggling hi...

Thunun ngai ramdang kuhva India Danpui a Schedule Pasarihna chuan  Sorkar Laipui leh State Sorkar thuneihna te fel takin a then fel diah a. Ram dang nen insawndawntawnna chungchang chu Sorkar Laipui kut a awm a ni.  Sorkar Laipui hnuaia Ministry of Commerce & Industry, Department of Commerce chuan FT (D&R) Act, 1992, Chang 3-na leh Foreign Trade Policy para 1.02 leh 2.01, 2015-20  in thuneihna a pek angin Ni 25, July, 2018 khan thuchhuak a siam a. Chutah chuan kuhva rah kg khat cheng 251 aia tlawm a lakluh a khap a, dan angin kg khat cheng 251  aia to a lakluh chu a remti thung a ni.   Dan ang a kuhva rah ram pawn atanga lakluh phal chin kg ah 251 (CIF) man chin ah hian ram dang atanga thil lakluh chhiah (basic custom duty) 40 % chawi a ngai a (Customs Tariff Manual, 2018-19, Government of India) , GST 5% chawi a ngai  a, Customs in chhiah (tariff) a bituk, kuhva kg 1 ah cheng 370 vel zel chawi a ngai bawk (Notification No. 03/2022-CUSTOMS (N.T.) dt.14th January, 2022). Tichuan

Putartea kha...

A hmel han en mai chuan tui nghei rei tawh hmel a pu. A lu chu a bukin a hreu bam a, pa te lam,  zawr deuh tak a ni. A hmuihmul leh khabe hmul tuak bam te chuan enkawlna mumal an dawng lo tih hriat tak hian chhim leh hmar hawiin an thelh fur bawk. Silhfen leh mutbu mumal a nei lova, a ipte chul tak ah chuan chess set hlui bel bul  tak hi a ak a, chess tournament a awm nikhua chuan khel lovin a rawn inlan  thin. Amah ngamtlaktu puitling thenkhat chuan ‘Putarte’ tiin an ko mai thin. Chessboard a han kaiparh a, a sa ( chess piece) te a hmaah an han ding thap a. A Chess Lalram a han din chuan a riltam leh phurrit a bo a, mutbu lum leh silhfen man to a mamawh lova,  hringnun tuizangkhauh tak chuan a chim phak tawh hek lo. Zero kha hero a nihna khawvel chu a bikna hmun ropui a chang thin. Putartea game a danglam… Naupang ho chuan puitling game khel kha kan en fo thin a. Putartea game khan ka mit a la in thil tamtak min ngaihtuah zui tir fo thin. Tehfung  tlanglawn ah chuan sa ( chess piece)

Tunge Inthlei Thei?

J. Malsawma khan a lo sawi dik a nih dawn hi. Hringnun hi mai lum ang maiin a hnun leh a hnun lo lam inlanchhawk, vanneih leh vanduai, nuih leh tah fawmkem a lo nih dawn hi.Kan hmuh leh khawih a kan hriat theih chin te hi an kumhlun lova, vawiin a mi hi a pangngai reng heklo. “ Thiltitheitu nih vanga diklohna thup ching te, Rawngbawlna sang chelh vanga dik bera inngai, Thihna hmaah ang khata kun za theuh tur hi Tunge inthlei thei?” Kan damlai la la pawh hian kan dinhmun hi a inthlakthleng in a danglam thei khawp mai. Tumah hi te theilo khawpa lian lutuk kan awm lova, lian theilo tur khawpa te lutuk kan awm heklo. Mitin mai hi kan lo inmamawhtawn vek mai a. Chapo tur khawpa lian tak tak lah hi kan awm heklo. Tunhnai maiah pawh kan han inthlang a, a chak te, a chak lo te an awm a.  A hmaa chak te an chaklo a, a hmaa chaklo te an han chak ve thung a, dinhmun chu a inthlakthleng thawk mai. Dinhmun thaa ding tan a lawmawm ang a,  dinhmun thalo a ding tan a lungchhiatthlak hle si ang. He hri

Chi man to leh a chhehvel kha

Han ngaihtuah hlek ila... Hman deuh ah khan chi a vang dawn ni a sawi a nih avangin mi tam takin chi an lei khawl (panic buying)  a. Hmun hrang hrangah chi mamawh tak tak tan lei tur a van phah bakah mamawhna kan insiamchawp avangin thil man a to chhoh thut (price shock) phah a ni. Hetiang hi petrol leh diesel chungchangah pawh a thleng fo tawh thin. Hetiang thil a lo thlen hian a hnam pum ang a indemin a sual ta ber leh chhe ta ber angina kan inchhal thin a. Hei hi khawvel hmundanga thil thlen dan leh economic kalphung thil thlenkhat te nen ngaihtuah zui a tul a ni. Anni pawh... Kum 2004 nipui lai khan US ah Hurricane Charley chuan Florida state chu na takin a nuai chiam mai a. Mi 22 laiin nunna an chan a,  dollar makdatuai 11 hu bungrua a ti chhe bawk a ni. He thil thleng vang hian thil man a to chho thut a, hotel thlen man te, thingkung tlu hnawk rem rum thenfai man te bakah air conditioner te a chhiat bakah kawlphetha lam te a tihkhaihlak avangin khawlum hnuaiah chuan vur man te pa