SUM A LEI THEIHLOH SPILITY LYNGDOH LANGRIN


Nu namai lo, Spility Lyngdoh Langrin...


Meghalaya ram ah khuan khaw te tak te, chhungkaw paruk chauh chenna khua, eng leh lirthei pawh a luh lohna khaw pakhat, Domiasiat a awm a. 1975 chho vel khan  Sorkar laipui hnuaia Atomic Minerals Directorate chuan zirchianna a neihna ah Domiasiat hian leilung hausakna, uranium laihchhuah tur tamtak a nei a ni tih a  hmuchhuak a. 1980 chho vel khan Atomic Minerals Directorate chuan he leilung hausakna hi laichhuak turin hma a la zui a ni.

 

Domiasiat khua ah hian loneitu leh an khaw hotu chan chang nu pakhat, Spility Lyngdoh Langrin a awm a. Hetianga leilung hausakna, uranium laichhuak tur a hmalakna hian an ram, nungcha leh mihring hriselna te chu nasa takin a nghawng a ni tih a hriat chuan chu hmalakna chu nasa takin a dodal ta a ni. Chutiang a dodalna karah chuan kum 2000 a lo herchhuah chuan Uranium Corporation of India Ltd. (UCIL) chuan ‘pre-project pilot survey’ a rawn nei ve leh a. Lemchan siamtu  (film maker) leh activist pakhat, Tarun Bhartiya sawi danin UCIL lam hian Spility Lyngdoh Langrin hi kum 30 chhung a ram hawh man atan  cheng vaibelchhe 45 vel zet tawktarh hial mah se a zalenna chu sum a lei theih a nilo tiin a hnial fithla thak. Tarun Bhartiya hian Spility Lyngdoh Langrin chu engvangin nge chutiang zat a tam sum leh pai hnar khawp a tan khawh mai nge tih a zawh chuan Spility Lyngdoh Langrin chuan thil dang sawi tam lem lovin lui luang leh mual hring te chu kawkin sum in a hen loh thu in a chhang.


Spility Lyngdoh Langrin hi kum 2020 ah khan kum 95 mi niin a thi a. A thihni thlengin uranium laihchhuah tum dodala a beihna ah hian nghet takin a ding a. Hetiang tak a a beihna ah hian dinhmun harsa leh retheihna tamtak a paltlang a. Mi tamtak, sum leh paia hmin theih te’n phatsan mah se a hnungtawlh lo. Mi tamtak kawng dik kawhhmuhtu niin mipui tamtakin an thlawp zui ta a, thuneitute pawh a tuk zal hial a ni.


Sum aia thiltithei, rilru put hmang dik…


Israel ram ah chuan tanpui ngai hrang hrang te pualin kumtin vehbur (donation) khawn hun an nei thin a. Hemi hun ah hian zirlai hrang hrang te chuan vehbur (donation) an khawn thin. Zirchianna pakhat ah chuan zirlai te chu hlawm thumah then an ni a. Hlawm khatna chu an vehbur khawn chhan te hrilhfiah an ni a. Hlawm hnihna leh hlawm thumna te chu vehbur an khawnchhuah tam ang zelin sum leh pai hlawkna  pek tur a tawktarh an ni thung. Chu’ng mi te zingah chuan zirlai, an vehbur khawn chhan te an hrilhfiah te chuan an thawhhlawk ber a ni tih zirchianna atangin an hmuchhuak.


Kan thil tih kawng hrang hrang ah hian rilru puthmang dik kan inzirtir a, inpekna nen tihtakzeta kan tih chuan sum leh pai tawktarh aiin kan puitlingin hma kan sawn pui ngei a rinawm.


Anni leh keini…


Khawvel hmasawnna thang zel hian nasa takin min nek a. Sum leh pai ‘hlawkna’ kan tel theihna tur a nih chuan kan bawh ruak ruak a. Hetiang hlawkna thlen thei hrim hrim hi amah ngau ngau in thil thalo chu an ni vek bik hauhlo. Chutih rual chuan a lehlamah keimahni emaw tuemaw tan channa leh nghawng thalo tamtak an keng tel ve bawk a ni tih ngaihtuahin fim taka kan buk theilo thin hian nghawng thalo nasa tak a thlen ta thin a ni. 


Sum leh pai ‘hlawkna’ awm thei kan bawh ruak ruakna lamah kan ram leilung leh nungcha te’n nasa takin an tuar a. ‘Hmasawnna’ ti a kan chhal te hian lehlamah nghawng thalo a ken tel te hi kan chik thei lo a. Sum leh pai tawktarh chin kan hmu lian fo thin.  


Khawvel a inzarzawm nasa telh telh a, eizawnna leh sumdawnna ‘hlawk’ zawk kan dapna kawngah te hian kan ram leh hnamin a tawrh theihna, sum leh pai ‘hlawkna’ min tawktarh rual a channa leh tawrhna a thlen theih te hmu theilo khawpin sum in kan mit a ti del fo thin. ‘Hlawk’ leh ‘tlawm’ kan thlanna kawngah hian tualchhung tharchhuah leh leilung fate dinchhuahna tur tam tak chu keimahni leh keimahni kan indang ping a. He’ng hian sum leh pai tehfung piahlam atanga thlir tul thil tamtak hmu thei lovin min siam fo thin.


Mipui rorelna (democracy) ram ah kan aiawha roreltu tur te kan thlang thin a. Mipui ten ‘vote’ hmangin hruaitu kan thlang thin. Hetiang hunah te hian  sum a lei theihloh kan nih a tul fo thin. Kan duhthlanna leh thutlukna te hi sum leh pai a ‘hlawkna’ tawktarh aia hlu zawk leh nghawng thuk zawk nei, keini leh chhuan lo la awm tur te nghawng thei a ni tih kan hriat fo a tul.


Kan nitin eizawnna leh hnathawhna theuh ah te mahni zawn theuhah thutlukna hrang hrang kan siam thin a. He’ng kan thutlukna siam leh duhthlanna tinreng te hian sum leh paia kan ‘hlawkna’ thlen thei a ken tel rual hian keini leh midang tan sum leh paia teh theihloh hlawkna leh channa thil tamtak a thlen theih te ngaihtuahin buk fo thin ang u.


Nu huaisen leh ze nghet nei, ‘Sum in ka zalenna hi a lei theilo’ ti a cheng vaibelchhe tamtak tawktarh pawh hnawl fithla thak ngam, Spility Lyngdoh Langrin ang kha he ram leh hnam hian a mamawh takzet a ni. I thutlukna leh duhthlanna siam tinreng ah engin nge ‘hlawkna’ chu i teh a, i thutlukna engtiangin nge i buk a, khawiah nge i din ve thin le?


*I RAM LEH HNAM A BORAL CHUAN NANG LEH I CHHUNGTE IN HIM BIK LOVANG*

Comments

Popular posts from this blog

NULA NARAN

Kha tlangval vanduai kha

HUN, PAWISA, HLUTNA LEH DUHTHLANNA